O'zbekistonda 5G ning rivojlanish tarixi

5G texnologiyasi nima va u avvalgi avlod tarmoqlaridan qanday farq qiladi?

5G texnologiyasi (mobil aloqa uchun beshinchi avlod) ma'lumotlarni uzatish tezligi, kechikish, tarmoq sig'imi va boshqa ko'rsatkichlar bo'yicha avvalgi avlodlar — 4G va 3G — dan ustun bo'lgan yangi simsiz aloqa standartini ifodalaydi. 5G mavjud aloqa texnologiyalarining evolyutsiyasi bo'libgina qolmay, balki mobil tarmoqlardan foydalanish uchun yangi ufqlarni ochadi, bu esa tibbiyot va transportdan tortib, sanoat va odamlarning kundalik hayotigacha ko'plab sohalarda sifatli yaxshilanish imkoniyatini ta'minlaydi.

Mamlakat rahbariyati va O'zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi yangi texnologiyalarni rivojlantirishni, davlatdagi sohalarning raqamli o'zgarishlari yo'lidagi muhim element sifatida faol qo'llab-quvvatlamoqda. 2021 yildan boshlab mahalliy aloqa operatorlari 5G tarmoqlarini kengaytirish uchun asos yaratishda muhim hissa qo'shdilar va "milliy" beshinchi avlod tarmog'ini yaratishga katta ichki va xorijiy investitsiyalarni jalb qildilar.

5G texnologiyasining asosiy afzalliklarini qanday ajratish mumkin?

Birinchidan, bu ma'lumotlarni uzatish tezligining sezilarli darajada yuqoriligi. 4G yuklash tezligini 1 Gbit/s gacha ta'minlay olgan bo'lsa, 5G tezligi 10 Gbit/s va undan yuqori bo'lishini va'da qiladi, bu esa 10-100 baravar tezroqdir. Bu katta fayllarni deyarli zudlik bilan yuklab olish, yuqori sifatli video oqimlarini taqdim etish va virtual va qo'shimcha haqiqat kabi eng yangi texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini anglatadi.

Ikkinchidan, past kechikish. 5G ma'lumotlarni uzatishda kechikishni (latentlikni) sezilarli darajada kamaytiradi — 1 millisekundgacha, 4G da esa bu ko'rsatkich 30-50 millisekundni tashkil etadi. Bu, ayniqsa, avtonom transport vositalari, murakkab tizimlarni masofadan boshqarish va tibbiy telemetriya kabi zudlik bilan javob berishni talab qiladigan ilovalar uchun juda muhimdir.

Shuningdek, afzalliklar orasida quyidagilarni ham ajratish mumkin:

Tarmoq sig'imi. 5G kvadrat kilometrga milliongacha qurilmalarni qo'llab-quvvatlaydigan ancha yuqori ulanish zichligini ta'minlaydi. Bu, har bir qurilma, aqlli uylar va sanoat sensorlaridan tortib, Internet narsalari (IoT) kontseptsiyasi doirasida ommaviy ulanishni amalga oshirish imkonini beradi.

Ishonchlilik va barqarorlik. Yangi chastota diapazonlaridan va ma'lumotlarni uzatish texnologiyalarining yaxshilanishidan foydalangan holda, 5G yuqori yuklangan tarmoq sharoitida yoki ko'plab ulanishlar mavjud bo'lganda ham, barqaror va ishonchli aloqa ta'minlaydi.

Qanday qilib hammasi boshlandi? Aloqa operatorlari bilan qanday loyihalar amalga oshirildi?

O'zbekistonda 5G texnologiyasining birinchi sinovlari 2018-yilda boshlangan bo'lib, bu sinovlar yuqori ma'lumot uzatish tezligi va past kechikishni namoyish etdi. Ushbu sinovlar 5G ni joriy etishga texnik tayyorgarlikni tasdiqladi va texnologiyaning keyingi rivojlanishi uchun asos yaratdi. 2019-yilda davlat rahbarining Xitoydagi Huawei shtab-kvartirasiga qilgan tashrifi davomida O'zbekistonda beshinchi avlod tarmog'ini ishga tushirish imkoniyatlari taqdim etildi, bu esa barcha sanoatlarni yangi darajaga olib chiqishga yordam beradi.

2021-2022-yillarda operatorlar beshinchi avlod tarmoqlarini kengaytirish va yangi texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash uchun infratuzilma yaratish bo'yicha yirik loyihalarni amalga oshirishda faol ishtirok etdilar. Xususan, yirik shaharlar markazlarida uskunalarni o'rnatish va sozlash ishlari olib borildi, bu esa 5G qo'llab-quvvatlaydigan qurilmalarga ega bo'lgan korporativ mijozlarga va foydalanuvchilarga birinchi tijorat xizmatlarini taqdim etishga imkon berdi.

UZTELECOM loyihasi bo'yicha milliy 5G tarmog'ini kengaytirish.

UZTELECOM, milliy aloqa operatori, 2022-yilda Toshkent va Samarqandda 5G tarmoqlarini kengaytirish bo'yicha loyihani amalga oshirishga kirishdi. Ushbu yil sentyabr oyida tarmoq respublikaning barcha viloyat markazlarida ishga tushirildi. Hozirda kompaniya aloqa sifatini yaxshilash uchun yechimlarni ishlab chiqishda va yangi texnologiyalarni tijorat sharoitida sinovdan o'tkazish imkoniyatlarini taqdim etishda davom etmoqda. 2024-yil ICTWEEK ko'rgazmasida UZTELECOM o'z abonentlari uchun 5G standartini namoyish etadi.

Mobiuzning 5G ni joriy etish bo'yicha innovatsion yechimlari.

Mobiuz, O'zbekistondagi yetakchi mobil aloqa operatorlaridan biri, 5G ni joriy etish uchun Huawei bilan faol hamkorlik qilmoqda. Ushbu tashabbuslar doirasida 2022-yilda Samarqand va Toshkentda 5G bazaviy stansiyalari o'rnatilib, ishga tushirildi. Samarqand shahrida bunday tashabbuslar ayniqsa muhim bo'lib,
2022- yil 15-16 sentyabr kunlari o'tkazilgan Shanxay Hamkorlik Tashkiloti konferensiyasi ishtirokchilarini yuqori tezlikdagi aloqa xizmatlari bilan ta'minlash maqsadida amalga oshirildi. Mobiuz kompaniyasi ishlab chiqarish va iste'mol segmentlarida ishonchli, sifatli va yuqori tezlikdagi xizmatlarni taqdim etishga qaratilgan eng zamonaviy va innovatsion yechimlarni rivojlantirishda davom etmoqda.

Beeline Uzbekistan va Huawei tomonidan Toshkentda 5G ni sinovdan o'tkazish loyihasi.

Beeline Uzbekistan 2018-yilda Huawei kompaniyasi bilan hamkorlikda Toshkentda MobiCon mobil konferensiyasi doirasida mobil aloqa beshinchi avlodini birinchi marta jamoatchilikka taqdim etdi. Huawei yechimi 5G texnologiyasini 4.5G tarmoqlarida qo'llash imkonini berdi, bu esa 5G texnologiyalarining standartlashtirilishi hali tugallanmagan paytda amalga oshirildi. Sinov davomida ma'lumotlarni 1 Gbit/s dan yuqori tezlikda uzatish imkoniyati namoyish etildi.

Ucell va Huawei tomonidan O'zbekistonda 5G tarmog'ini yaratish bo'yicha qo'shma loyiha.

2021 yil may oyida mobil aloqa operatori Ucell Tashkent City Parkda Huawei bilan hamkorlikda 5G internetini sinovdan o'tkazdi. 2022-yilda esa Samarqandda 5G tarmog'ini kengaytirish bo'yicha tijorat loyihasi boshlandi. Ushbu loyiha doirasida birinchi 5G bazaviy stansiyalari o'rnatildi va yangi texnologiyaning biznes va aholi uchun imkoniyatlarini namoyish etish maqsadida ko'rgazma tadbirlari o'tkazildi.

Loyihaga tarmoqni optimallashtirish bo'yicha yechimlarni integratsiya qilish kiritildi, bu esa ma'lumotlarni yuqori tezlikda uzatish imkonini berdi va 5G ning iste'molchilar, biznes va sanoat uchun potentsialini namoyish etdi.

Ushbu loyihalar O'zbekistondagi mobil aloqa operatorlarining 5G texnologiyasini joriy etish bo'yicha sezilarli sa'y-harakatlarini ko'rsatadi, bu esa mamlakatning telekommunikatsiya infratuzilmasini yaxshilash, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va biznes hamda aholi uchun yangi imkoniyatlar taqdim etishga qaratilgan.

Yangi texnologiyalarni joriy etish davlat, biznes va aholi uchun qanday afzalliklar keltiradi?

5G ni joriy etish O'zbekiston iqtisodiyotini yanada raqobatbardosh qilishga yordam beradi, raqamli transformatsiyani tezlashtiradi va asosiy sohalarda ishlab chiqarishni oshiradi. Yuqori tezlikdagi va ishonchli aloqa biznes muhitini yaxshilaydi, raqamli xizmatlar va innovatsiyalarni rivojlantirishni rag'batlantiradi, bu esa o'z navbatida O'zbek kompaniyalari uchun eksportni oshirish va bozorlarni kengaytirishga yordam beradi. Bu mamlakatga global qo'shimcha qiymat zanjirlarida muhim o'rin egallash, yangi hamkorlar va investorlarni jalb qilish imkonini beradi.

5G yangi sohalar va xizmatlarni rivojlantirish uchun asos yaratadi, masalan, virtual va qo'shimcha haqiqat, telemeditsina, masofaviy ta'lim, aqlli shaharlar, raqamli qishloq xo'jaligi, raqamli sog'liqni saqlash va boshqalar. Misol uchun, qishloq xo'jaligida 5G dan foydalanish, hosildorlikni monitoring qilish va boshqarishning ilg'or usullarini qo'llash imkonini beradi, sanoatda esa ishlab chiqarish jarayonlarini real vaqtda avtomatlashtirish va boshqarish yechimlarini joriy etishga yordam beradi.

Masalan, Huawei 2021 yilda O'zbekiston Qishloq xo'jaligi irrigatsiya va mexanizatsiya muhandislari instituti va milliy aloqa operatori UZTELECOM bilan hamkorlikda "aqlli qishloq xo'jaligi" loyihasini amalga oshirdi, unda 5G tarmog'i va dronlardan foydalanib, qishloq xo'jaligi yerlarini monitoring qilish amalga oshirildi. Bularning barchasi raqamli o'zgarishlarga, iqtisodiyotni diversifikatsiyalashga yordam beradi va uning tashqi iqtisodiy omillarga nisbatan barqarorligini oshiradi.

Aqlli shaharlar va 5G asosidagi infratuzilmani rivojlantirish alohida e'tiborga loyiqdir.
5G tarmoqlari O'zbekistonda "aqlli shaharlar" yaratish va rivojlantirish uchun asos bo'lib xizmat qiladi, bu yerda Internet of Things (IoT), sun'iy intellekt (AI) va bulutli hisoblash texnologiyalari shahar tizimlarini boshqarish samaradorligini oshirish va odamlarning hayot sifatini yaxshilash uchun qo'llaniladi. Intellektual transport boshqaruv tizimlari, ekologik vaziyatni monitoring qilish, avtomatlashtirilgan yoritish va energiya samaradorligini boshqarish, shuningdek, masofaviy tibbiy va ta'lim xizmatlarini joriy etish kutilmoqda.

O'zbekiston davlat, biznes va aholi uchun bir qator aniq afzalliklarni taqdim etadi:

1. Raqamli iqtisodiyot va innovatsion sohalarni rivojlantirish. 5G texnologiyasi yangi raqamli iqtisodiyot sohalarini rivojlantirish uchun katalizator bo'ladi. Kelgusi yillarda 5G asosidagi xizmatlar, masalan, virtual va qo'shimcha haqiqat, bulutli o'yin xizmatlari, telemeditsina, masofaviy ta'lim va sanoat ob'ektlarini masofadan boshqarish sohalarining o'sishi kutilmoqda. Bu, shuningdek, startaplar, kichik va o'rta biznes uchun yangi imkoniyatlar ochadi va mamlakatda tadbirkorlik faoliyatini rivojlantiradi.
2. Xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va investitsiyalarni jalb etish. 5G ni joriy etish O'zbekistonda innovatsion loyihalarni rivojlantirishga qiziqqan yetakchi texnologik kompaniyalar va investorlar bilan xalqaro hamkorlikni faollashtirishga yordam beradi. Bu, o'z navbatida, xorijiy investitsiyalar va yuqori texnologiyalar sohasida hamkorliklarning ko'payishiga olib keladi, iqtisodiyotni o'sishi va modernizatsiyasini tezlashtiradi.
3. 6G ga evolyutsiya va yangi standartlarga tayyorgarlik. 5G ni joriy etish kelgusi 7-10 yil davomida ustuvor bo'lib qoladi, ammo ushbu davrning oxirida oltinchi avlod (6G) aloqa standartlariga o'tishga tayyorgarlik boshlanadi. O'zbekiston, Xalqaro Elektron Aloqa Ittifoqining (ITU) faol ishtirokchisi sifatida, yangi texnologiyalarni tadqiq qilish va sinovdan o'tkazishda faol ishtirok etishi mumkin, bu esa kelajakda 6G ni joriy etishga tayyorgarlik ko'rishga yordam beradi.
4. Raqamli savodxonlikni oshirish va kadrlar salohiyatini rivojlantirish. 5G tarqalishi bilan yangi avlod tarmoqlarini boshqarish, kiberxavfsizlik, ma'lumotlarni tahlil qilish va ilg'or texnologiyalarni joriy etish bilan bog'liq yangi ko'nikmalarga ehtiyoj paydo bo'ladi. Kelgusi yillarda ta'lim va kadrlarni tayyorlashga katta e'tibor berilishi kutilmoqda, bu esa axborot texnologiyalari sohasida barqaror va malakali mehnat bozorini yaratishga yordam beradi. Bu rivojlanish yo'nalishi O'zbekistonning 2030 yilgacha bo'lgan strategiyasida aniq belgilangan. Huawei, shuningdek, ushbu yo'nalishni amalga oshirishni faol qo'llab-quvvatlaydi. Masalan, bu yil O'zbekistonda "Kelajak uchun urug'lar" ICT talantlarini tayyorlash dasturining 10 yilligi nishonlandi. Ushbu tadbir doirasida O'zbekistonda 14 ta yaqin Sharq va Markaziy Osiyo mamlakatlaridan 150 dan ortiq ishtirokchi qatnashdi.

5G ni joriy etishda duch kelinadigan qiyinchiliklar

5G texnologiyasi O'zbekiston iqtisodiyotiga va jamiyatiga keltirishi mumkin bo'lgan katta afzalliklariga qaramay, uning joriy etilishi bir qator qiyinchiliklarga duch kelmoqda. 4G/LTE tarmoqlarining mavjud mashhurligi va iste'molchilar talabining qoniqishi bilan bir qatorda, 5G tarmoqlarini rivojlantirish 2025 yilgacha sekin sur'atlarda davom etadi. O'zbekistonda 5G ning tez rivojlanishi 2026-2028 yillarda kutilmoqda. Bu davr juda muhim bo'ladi, chunki mamlakat yangi avlod aloqa tizimiga muvaffaqiyatli o'tish uchun bir qator asosiy to'siqlarni yengishi kerak.

5G ni joriy etish mobil aloqa operatorlari va davlat tomonidan katta kapital sarflarini talab qiladi. Operatorlar yangi infratuzilmani rivojlantirish va mavjud tarmoqlarni modernizatsiya qilish uchun zarur bo'lgan mablag'larni jalb qilishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Bundan tashqari, 5G ni muvaffaqiyatli joriy etish uchun spektrni va xavfsizlik standartlarini samarali tartibga solish imkonini beruvchi normativ-huquqiy bazani harmonizatsiya qilish zarur.

5G texnologiyasini joriy etishda yana bir muhim to'siq — terminal qurilmalari ekotizimining tayyorgarligi. Hozirda mamlakatda 5G ni qo'llab-quvvatlaydigan terminal qurilmalarining tarqalish darajasi taxminan 10-12% ni tashkil etadi. Texnologiyaning tez rivojlanishi uchun bu ko'rsatkich 20% dan oshishi kerak.

Bundan tashqari, 5G tarmoqlarini rivojlantirishning ikki yo'li mavjud. Birinchi yo'l evolyutsion bo'lib, 5G tarmog'i mavjud 4G/LTE infratuzilmasi asosida quriladi. Bunday tarmoqlar ko'pincha 5G NSA (Non-Standalone) tarmoqlari deb ataladi. Evolyutsion yo'l dunyoda eng ommabopdir. Dunyodagi operatorlarning 80% dan ortig'i aynan 5G NSA tarmoqlarini qurmoqda. Birinchidan, bunday yondashuv iqtisodiy jihatdan ma'qul, chunki tarmoqning ba'zi elementlaridan qayta foydalanish imkonini beradi, ikkinchidan, 5G NSA tarmoqlari uchun qurilmalar ekotizimi yuqori tayyorgarlik darajasiga ega, ya'ni 5G NSA ni qo'llab-quvvatlaydigan keng assortimentdagi smartfonlar mavjud. Ikkinchi yo'l, 5G SA (Standalone) tarmog'ini qurishni nazarda tutadi, bu holda tarmoqni qurish xarajatlari ancha yuqori bo'ladi, chunki infratuzilmani aslida noldan qurish kerak. Bundan tashqari, hozirda 5G SA texnologiyasini qo'llab-quvvatlaydigan smartfon yoki boshqa qurilmalarni sotib olish ancha qiyin, chunki tijoratda mavjud qurilmalar soni juda kam.

5G tarmoqlari yangi imkoniyatlarni taqdim etishi bilan birga, kiber tahdidlarga bo'lgan xavflarni ham oshiradi. Ma'lumotlarni himoya qilish va foydalanuvchilar maxfiyligini ta'minlash vazifalari 5G tarmoqlari orqali uzatilayotgan ma'lumotlar hajmining tez o'sishi sharoitida yanada dolzarb bo'ladi. Tarmoq infratuzilmasida samarali kiberxavfsizlik choralarini qo'llash muhimdir.

Bundan tashqari, 5G ni muvaffaqiyatli joriy etish turli sohalarda malakali mutaxassislarga ehtiyojni talab qiladi, masalan, tarmoq muhandisligi va kiberxavfsizlik sohalarida. Bu borada O'zbekistonda yangi texnologiyalar bilan ishlash uchun zarur ko'nikmalarga ega kadrlarni tayyorlashni davom ettirish zarur. Kelgusi besh yillik davr yangi raqamli muhitda ishlay oladigan mutaxassislarni tayyorlash dasturlarini amalga oshirish uchun muhim.

5G texnologiyasining ahamiyatini va innovatsion texnologiyalarni tushunish uchun qanday choralar ko'rilmoqda?

5G texnologiyasi katta afzalliklarni va'da qilsa-da, O'zbekistondagi ko'plab foydalanuvchilar va korxonalar yangi texnologiyalarning potentsialini va ularning kundalik hayotga va biznesga ta'sirini to'liq tushunmasligi mumkin. Shuning uchun 5G ni targ'ib qilish va aholini uning afzalliklari haqida xabardor qilish uchun bir qator faol choralar ko'rish zarur.

1. Ta'lim dasturlari va seminarlar. O'zbekistonda 5G texnologiyasining afzalliklarini tushuntirish va foydalanuvchilarni tayyorlash maqsadida ta'lim dasturlari va seminarlar o'tkazilmoqda. Bu tadbirlar orqali ishtirokchilar 5G ning imkoniyatlari, uning ishlash prinsiplari va kundalik hayotda qanday qo'llanilishi haqida ma'lumot olishadi.
2. Ko'rgazmalar va konferensiyalar. 5G texnologiyasini targ'ib qilish maqsadida ko'rgazmalar, konferensiyalar va boshqa tadbirlar o'tkazilmoqda. Ushbu tadbirlarda Huawei, aloqa operatorlari va boshqa bozor ishtirokchilari 5G ning imkoniyatlarini namoyish etishadi. Bunday tadbirlar aholi va biznes orasida yangi xizmatlarga bo'lgan qiziqishni oshirishga yordam beradi.
3. Demonstratsiya tadbirlari. 5G texnologiyasining amaliy qo'llanilishini ko'rsatish uchun demonstratsiya tadbirlari o'tkazilmoqda. Bu tadbirlar orqali ishtirokchilar 5G tarmog'ining tezligi, ishonchliligi va yangi xizmatlar, masalan, telemeditsina, masofaviy ta'lim va aqlli shaharlar kabi sohalardagi qo'llanilishi haqida bevosita tajriba orttirishlari mumkin.
4. Axborot kampaniyalari. Ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlar orqali 5G texnologiyasi haqida axborot kampaniyalari o'tkazilmoqda. Ushbu kampaniyalar orqali aholi 5G ning afzalliklari, uning iqtisodiy va ijtimoiy ta'siri haqida xabardor qilinadi.
5. Hamkorlik va sheriklik. Davlat organlari, xususiy sektor va ta'lim muassasalari o'rtasida hamkorlikni rivojlantirish orqali 5G texnologiyasini joriy etish va uning afzalliklarini tushuntirishda birgalikda harakat qilish muhimdir. Bu, o'z navbatida, innovatsion texnologiyalarni joriy etish jarayonini tezlashtiradi.

Ushbu choralar orqali O'zbekistonda 5G texnologiyasining ahamiyatini tushunish va innovatsion texnologiyalarni qabul qilish jarayonini tezlashtirish mumkin. Bu esa mamlakatning raqamli transformatsiyasini va iqtisodiy rivojlanishini qo'llab-quvvatlaydi.

O'zbekistonda 5G rivojlanishining yaqin yillardagi istiqbollari qanday?

5G ni O'zbekistonda joriy etish mamlakatdagi raqamli o'zgarishlar uchun muhim bosqich bo'lishi va iqtisodiy o'sish hamda texnologik rivojlanish uchun yangi imkoniyatlar yaratishi kutilmoqda. Kelgusi yillarda O'zbekistonda 5G tarmoqlarining sezilarli kengayishi va ularning turli iqtisodiyot sohalariga ta'sirining oshishi kutilmoqda.

2028-2030 -illarga kelib, 5G mamlakatdagi yangi qurilmalar uchun asosiy standartga aylanishi kutilmoqda, bu esa sog'liqni saqlash, ta'lim, transport va ishlab chiqarish kabi turli sohalarda ilg'or raqamli yechimlarni joriy etishni tezlashtiradi.

Kelgusi 5-10 yil ichida O'zbekistonda 5G tarmoqlarining rivojlanishi iqtisodiy o'sish, texnologik innovatsiyalar va aholi turmush sifatini yaxshilashning asosiy omillaridan biri bo'ladi. 5G asosida yangi texnologiyalar va xizmatlarni joriy etish mamlakatni global raqamli iqtisodiyotga chuqurroq integratsiyalashini ta'minlaydi va barqaror rivojlanish uchun qulay sharoitlar yaratadi.