Ma'lumotga oid savodxonlik: raqamli davrda muvaffaqiyat kaliti.

8-sentabr Xalqaro savodxonlik kuni. Bu kun har yili butun dunyoda savodxonlikning ahamiyatini oshirish maqsadida nishonlanadi. Bu sana 1966 yilda UNESCO tomonidan savodsizlikni bartaraf etish bo'yicha Butunjahon ta'lim vazirlari konferensiyasi sharafiga e'lon qilingan. Ammo XXI asrda savodxonlik tushunchasi o'qish va yozish qobiliyatidan ancha kengayib ketdi.

Asosiy savodxonlikdan raqamli savodxonlikka

Raqamli texnologiyalar asrida raqamli savodxonlik — bu kundalik vazifalarni hal qilish uchun raqamli vositalar va resurslardan samarali foydalanish qobiliyati. Bu internetda kerakli ma'lumotni topish, uning ishonchliligini tanqidiy baholash, o'z kontentini yaratish va onlayn xavfsiz muloqot qilish qobiliyatini o'z ichiga oladi.

Raqamli savodxonlik shuningdek, raqamli muhitda xavfsizlik asoslarini tushunishni ham anglatadi: shaxsiy ma'lumotlarni qanday himoya qilish, firibgarlik yoki soxta yangiliklarni qanday aniqlash, ijtimoiy tarmoqlarda maxfiylikni qanday sozlash. Texnologiyalarning doimiy rivojlanishi sharoitida raqamli savodxonlik yangi vositalar va platformalarga tezda moslashishga yordam beradi.

Biroq, raqamli savodxonlik — bu faqat birinchi qadamdir. Raqamli davrning imkoniyatlaridan to'liq foydalanish uchun ma'lumotlarga oid savodxonlikni rivojlantirish zarur — bu ma'lumotlar bilan ishlash qobiliyatidir. Ma'lumotlarga oid savodxonlik nafaqat kerakli ma'lumotlarni topish va qayta ishlashga, balki katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilish, qonuniyatlarni aniqlash, prognozlar qilish va asosli qarorlar qabul qilishga imkon beradi.

Kasbiy sohada ma'lumotlarga oid savodxonlik deyarli barcha sohalardagi mutaxassislar uchun kalit ko'nikma bo'lib bormoqda. Marketing mutaxassislari iste'molchilar xulq-atvorini tahlil qilish va reklama kampaniyalarini optimallashtirish uchun ma'lumotlardan foydalanadilar. Moliyachilar risklarni va investitsiyalarni boshqarish uchun prognoz tahlil usullarini qo'llaydilar. Tibbiyot mutaxassislari eng samarali davolash usullarini tanlash uchun klinik tadqiqotlar ma'lumotlariga tayanadilar.

Bir so'z bilan aytganda, raqamli savodxonlik raqamli texnologiyalarni xavfsiz va samarali ishlatish uchun asos yaratadi, ma'lumotlarga oid savodxonlik esa mavjud ma'lumotlardan maksimal foyda olish imkonini beradi.

Ma'lumotlarga oid savodxonlik raqobatbardosh afzallik sifatida

Ma'lumotlar biznesning asosiy aktiviga aylangan sharoitda, ma'lumotlarga oid savodxonlik kompaniyalarga yanada asosli qarorlar qabul qilish, shaffoflikni oshirish va risklarni boshqarish imkonini beradi. Bu ko'nikma nafaqat analitiklar va ma'lumotlar mutaxassislari uchun, balki barcha darajadagi xodimlar — oddiy xodimlardan tortib yuqori rahbariyatgacha — muhimdir. Ayniqsa, ma'lumotlarga oid savodxonlik IT rahbarlari uchun juda muhimdir. Ma'lumotlarni chuqur tushunmasdan raqamli transformatsiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish, innovatsiyalarni joriy etish va biznes jarayonlarini optimallashtirish mumkin emas. Ma'lumotlarga oid savodxonlikka ega CIO (Axborot texnologiyalari bo'yicha rahbar) biznes uchun haqiqiy strategik hamkor bo'lishi va kompaniyaga uzoq muddatli raqobatbardosh afzallik ta'minlashi mumkin.

Hayotiy misollar ma'lumotlarga oid savodxonlikning qiymatini aniq ko'rsatadi:

Allianz misoli

Allianz, global sug'urta va investitsiya kompaniyasi, 6000 dan ortiq xodimni qamrab olgan keng ko'lamli ma'lumotlarga oid savodxonlikni o'rgatish dasturini ishga tushirdi. Buning uchun 22 ta individual kurs va Allianzning haqiqiy biznes vazifalariga asoslangan uchta amaliy loyiha bilan shaxsiylashtirilgan o'quv yo'nalishlari yaratildi. Dastur natijalari o'z-o'zidan gapiradi: xodimlar o'qitishni yuqori baholadilar, o'rtacha 5 dan 4.2 ball berishdi. Olingan ma'lumotlar bilan ishlash ko'nikmalari tufayli har bir xodim endi haftasiga taxminan 1.9 soat ish vaqtini tejaydi. Umuman olganda, dastur ma'lumotlar bilan bog'liq turli mavzularda 19,000 soat amaliy o'qitishni taqdim etdi.

CBRE misoli

CBRE, tijorat ko'chmas mulk sohasidagi global yetakchi, ma'lumotlarga oid savodxonlikning samaradorlikni oshirish, mijozlar tajribasini yaxshilash va sanoatning kelajakdagi chaqiriqlariga tayyorgarlik ko'rishdagi ahamiyatini tan oldi. Kompaniya Buyuk Britaniya va Irlandiyadagi 2000 dan ortiq xodim uchun ma'lumotlar sohasida malaka oshirish dasturini ishga tushirdi. Dastur natijalari hayratlanarli: har bir o'quvchi xodim endi haftasiga 1-2 soat ish vaqtini tejaydi. Ishtirokchilarning 81% ma'lumotlar bilan ishlashda o'z ishonchining oshganini ta'kidladi, dasturga ijobiy jalb etilish darajasi esa 88% ni tashkil etdi.

Shell misoli

Neft va gaz kompaniyasi Shell prognoz analitikasi yordamida uskunalarning holatini monitoring qilish va avariyalarni oldini olishda foydalanadi. Bu yondashuv rejalashtirilmagan to'xtashlarni 20% ga qisqartirishga va texnik xizmat ko'rsatish xarajatlarini 15% ga kamaytirishga yordam berdi.

Data-savodxon bo'lish uchun nimalarni bilish kerak?

Tashkilotda data-savodxonlikni rivojlantirish uchun quyidagi qadamlarni amalga oshirish mumkin:

1. Ma'lumotlar bilan ishlash asoslarini o'rgatish. Xodimlar uchun ma'lumotlarni yig'ish, tahlil qilish va vizualizatsiya qilish bo'yicha treninglar o'tkazing. O'qitish har bir bo'limning rol va vazifalariga mos ravishda moslashtirilishi kerak.
2. Ma'lumotlarga asoslangan qaror qabul qilish madaniyatini joriy etish. Barcha biznes jarayonlarida ma'lumotlardan foydalanishni rag'batlantiring. Rahbarlar faktlar va raqamlarga asoslanib, intuitsiyaga emas, o'z misollarini ko'rsatishlari kerak.
3. Ma'lumotlar bilan ishlash uchun asboblarga investitsiya qilish. Xodimlarga ma'lumotlarni tahlil qilish va vizualizatsiya qilish uchun qulay va intuitiv yechimlar taqdim eting. Past kirish darajasi yangi ko'nikmalarni tezroq o'zlashtirishga yordam beradi.

Biroq data-savodxonlikni joriy etish yo'lida kompaniyalar ko'pincha quyidagi odatiy xatolarni qiladilar:

1. Aniq strategiya va maqsadlarning yo'qligi. Data-savodxonlikni rivojlantirish bo'yicha tashabbuslar biznes vazifalariga va o'lchovli KPI'larga bog'lanishi kerak.
2. Rahbariyatning yetarlicha jalb etilmasligi. Yuqori menejment data-savodxonlik g'oyasini faol ravishda ilgari surishi va zarur resurslarni ajratishi lozim.
3. Ma'lumotlarning tarqoqligi va yagona standartlarning yo'qligi. Tashkilot bo'ylab ma'lumotlar bilan ishlashda terminlar, metrikalar va jarayonlar bo'yicha yagona tushunishni ta'minlash muhimdir.
4. Korporativ madaniyatdagi o'zgarishlarga tayyor emaslik. Data-driven yondashuvga o'tish eski odatlarni o'zgartirishni va xodimlarning qarshiligini talab qiladi.

Kompaniyalar, bu to'siqlarni muvaffaqiyatli yengib o'tgan, allaqachon o'z sa'y-harakatlarining natijalarini ko'rmoqdalar. Bir nechta yorqin misollar:

1. Yandex ma'lumotlarni tahlil qilish maktabini (ШАД) yaratdi, bu maktab mashinani o'rganish, kompyuter ko'rish, matnlarni tahlil qilish va zamonaviy informatikaning boshqa sohalarida mutaxassislar tayyorlaydi. ШАД nazariyani amaliyot bilan birlashtirgan holda tizimli ta'lim beradi. Maktab bitiruvchilari nafaqat Yandexda, balki boshqa yetakchi Rossiya va xorijiy IT kompaniyalarida ham ishlaydi.
2. Airbnb ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish madaniyatini yaratdi. Buning uchun kompaniya ma'lumotlar va tahlil asboblarini barcha xodimlar uchun, ularning roli va vazifalaridan qat'i nazar, mavjud qildi. Airbnb shuningdek, mijozlarning ehtiyojlarini yaxshiroq tushunish va xizmatni yaxshilash uchun mijozlar so'rovlaridan faol foydalanadi.
3. Intuit, moliyaviy dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchisi, data-savodxonlikni o'rgatish bo'yicha ichki dasturini ishga tushirdi. Ushbu dastur onlayn kurslar, amaliy seminarlar va individual murabbiylikni o'z ichiga oladi. Natijada, marketingdan tortib HRgacha bo'lgan turli bo'limlardan xodimlar ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilishni o'rgandilar.

Data-savodxonlikning O'zbekistondagi istiqbollari

O'zbekiston Respublikasi biznes va davlat sektorida data-savodxonlikni muvaffaqiyatli joriy etish uchun yaxshi sharoitlarga ega. Mamlakatimiz iqtisodiyotning raqamli transformatsiyasiga yo'nalish olgan bo'lib, bu "Raqamli O'zbekiston 2030", "Elektron tijoratni rivojlantirish strategiyasi" va IT-parklari tashkil etish kabi tashabbuslar bilan tasdiqlanadi. Respublika muhim inson kapitaliga ega: aholi 60% ni 30 yoshgacha bo'lgan yoshlar tashkil etadi, ular yangi texnologiyalarni tezda o'zlashtiradi. IT mutaxassislari va startaplar soni ortib bormoqda, ta'lim va innovatsiyalar sohasida xorijiy hamkorlar bilan hamkorlik rivojlanmoqda. Biroq, data-driven iqtisodiyotga to'liq o'tish uchun hal qilinishi kerak bo'lgan bir qator muammolar mavjud:

1. Ma'lumotlar tahlili sohasida malakali kadrlarning yetishmasligi.
2. Katta ma'lumotlar bilan ishlash uchun infratuzilma va ekotizimning rivojlanmaganligi.
3. Aholining, ayniqsa, mintaqalarda, asosiy raqamli savodxonlik darajasining pastligi.

Ushbu to'siqlarni yengish uchun davlat, biznes va ta'lim tizimining birgalikdagi sa'y-harakatlari zarur. Eng yaxshi jahon amaliyotlarini o'rganish va moslashtirish, xalqaro ekspertlarni jalb qilish, mamlakatning xususiyatlarini hisobga olgan holda mahalliy data-mahsulotlarni ishlab chiqish muhimdir. Data-savodxonlikni o'qitish barcha darajalarda — maktab o'quvchilaridan tortib davlat xizmatchilari va yuqori menejmentgacha — ustuvor vazifa bo'lishi kerak.

Data-savodxonlik — yangi norma

Data-savodxonlik professionalar uchun barcha sohalarda "must-have" (zaruriy) ko'nikmaga aylanmoqda. Bu endi faqatgina raqobat ustunligi emas, balki raqamli dunyoda omon qolish uchun asosiy talabdir. Bugun xodimlarining data-savodxonligini rivojlantirishga investitsiya qilayotgan kompaniyalar, ertaga raqobatchilaridan bir qadam oldinda bo'lishadi va ma'lumotlarning biznes o'sishidagi potentsialini to'liq ochib berish imkoniyatiga ega bo'lishadi.

Data-savodxonlik nafaqat ma'lumotlarni tahlil qilish va ulardan foydalanish qobiliyatini o'z ichiga oladi, balki qaror qabul qilish jarayonida ma'lumotlarga asoslangan yondashuvni ham talab etadi. Bu esa tashkilotlarga tezkor va samarali qarorlar qabul qilish, mijozlar ehtiyojlarini yaxshiroq tushunish va bozor tendentsiyalariga moslashish imkonini beradi.

Shu sababli, data-savodxonlikni rivojlantirishga e'tibor qaratish, nafaqat kompaniyaning muvaffaqiyati, balki butun iqtisodiyotning raqamli transformatsiyasi uchun ham muhimdir.